Ставрос Маврудеас
Професор (Политичка економија)
Пантеион Универзитет
Оддел за социјална политика
e-mail: [email protected]

Ефтихис Бицакис почина на 19.8.2025 година. Тој беше исклучителен човек, научник, академик, но пред сè комунист.

Роден е во декември 1927 година во критското село Кадрос. Учествува во отпорот против нацистичката окупација за време на Втората светска војна и во 1943 година, на само 16 години, станува член на ЕПОН (младинското крило на Национален фронт за ослободување предводен од комунистите), борејќи се против фашистичкиот окупатор. За време на граѓанската војна, на деветнаесетгодишна возраст е осуден на смрт од страна на буржоаската држава. Подоцна неговата казната е ублажена на 18 години затвор и прогонство.

По ослободувањето од прогонство презема различни задачи како член на илегалната Комунистичка партија (која во тоа време е нелегална). Станува секретар на Студентската организација на Обединетата демократска левица (легалниот фронт), член на уредувачкиот одбор на „Авги“ (партискиот весник), член на извршниот комитет на ЕДА и одговорен за теоретското списание „Современи прашања“. По дипломирањето хемија во 1958 година, работи во приватна фармацевтска компанија.

Поради политички забрани, за да најде работа и да продолжи со академската кариера, во 1965 година емигрира во Франција. Таму студира теоретска физика и филозофија на Универзитетот во Париз. Се стекнува со докторат по филозофија на Универзитетот Париз VIII, а потоа и докторат по Филозофија на науките во француската држава. Предава математика на Универзитетот Париз XI (Орсеј) и филозофија на науката на Универзитетот Париз VIII.

Воената диктатура во Грција го затекна во странство, каде што е длабоко вклучен во антидиктаторското движење. Станува член на Централниот комитет на Комунистичката партија (1968 – 1973), во еден исклучително турбулентен период, кога партијата се разделува на просоветска и евро-комунистичка струја. Бицакис застанува на просоветската страна и останува во Комунистичката партија.

Во 1976 година, по падот на диктатурата, се враќа во Грција и продолжува со неговите научни и политички активности. Работи како главен истражувач во Националната хеленска фондација за истражување. Во 1981 година е избран за професор по филозофија на Универзитетот во Јанина. Како надворешен предавач по теоретска физика на Универзитетот во Атина, шест години предава филозофија на природните теории на Факултетот по физика. Како научен директор на Интердисциплинарната истражувачка група на истиот факултет, одговорен е за организирање бројни панхеленски и меѓународни конференции. Тој ја покренува иницијативата за создавање на значајниот семинар „Основи на науката“ (1977–1982).

Кога Комунистичката партија соработуваше со евро-комунистите и заедно учествуваа во буржоаски влади кои воведоа неолиберални политики (1989), Е. Бицакис е една од водечките личности на левото крило на партијата кое се отцепи од неа и ја формира организацијата „Нова лева струја“. Неколку години е член на централниот комитет на оваа организација и истакнат кандидат на избори. Дополнително, помага во создавањето на краткотрајното списание „Дијалектика“, а потоа го основа кварталното списание „Утопија“. Во 2025 година, веќе на 98-годишна возраст, активно се приклучува кон трансформацијата на „Нова лева струја“ во нова организација „Комунистичко ослободување“. Како што самиот изјави: „Врз основа на позитивното и негативното искуство од грчкото и светското комунистичко движење, мораме да преминеме во нова фаза на креативни процеси и развој на марксистичката теорија, со активен придонес од сите нас. Целосно исполнет живот денес може да се оствари само преку свесно учество во практиката за надминување на класното ропство и отуѓувањата што тоа ги носи.“

Неговата работа опфаќа повеќе области: физика (особено теорија за релативноста и квантна механика), филозофија (онтологија и когнитивна теорија), политика и марксизам. Зборувал англиски и француски. Учествувал на бројни меѓународни научни и филозофски конференции. Неговото дело е многустрано и плодотворно, а неколку негови книги се преведени и на странски јазици.

Но, покрај неговите политички и академски достигнувања, вреди да се истакне и личната страна на Ефтихис.

Тој беше примерен научник и наставник. Со одлични студии во странство, одлучи да се врати и да го сподели своето знаење со народот во својата татковина. Иако имаше богата теоретска дејност, успеваше да остане извонреден предавач кој сложените концепти и теории ги објаснуваше едноставно и прецизно – нешто што сè поретко се среќава во академските кругови. Покрај тоа, Ефтихис се истакнуваше затоа што далеку ги надминуваше теоретските граници на својата генерација. Со младешки дух кој често ги надминувал и многу помладите од него, активно ги следеше меѓународните дебати во неговите области и креативно учествуваше во поновите теоретски расправи.

На личен план, Ефтихис секогаш беше човек за пример, особено во време кога „малите луѓе“ со големи ега стануваа се побројни. Едноставен и пристапен. Космополит кој никогаш не ги забораваше своите национални и локални корени – напротив, ги нагласуваше со разоружувачка искреност и понекогаш со тивка иронија кон денешните орди на суетни „франколевантинци“. Пример за трудољубивост и самодисциплина.

Но, пред сè, Ефтихис беше посветен и истакнат комунист. Цврсто посветен на суштината на комунистичката кауза, надвор од формализми и бирократски игри што ја оцрнуваат. Ја водеше и претставуваше комунистичката струја во тешките години во 1989, далеку од системските сирени и интеграција во буржоаската политика. Следствено, неговиот придонес беше клучен за проектот на „Новата левичарска струја“ и фронтовите на револуционерната левица. Неговите дела се значаен теоретски и политички придонес за повторната изградба на комунизмот. Истовремено, секогаш беше подготвен да се спушти од „височините“ на теоријата и политиката и со младешки жар да се вклучи во едноставни, но секогаш неопходни практични задачи. Особено во времиња на порази, кога преовладуваа недостиг на лична жртва, скриен или отворен нарцисизам и организационо разединување, Ефтихис остануваше сјаен контрапример: секогаш подготвен да ги засука ракавите (често постариот меѓу сите) за да придонесе со мал, дури и занемарлив камен во изградбата на комунистичкото движење.

За нас, помладите, кои имавме чест да работиме со него на заеднички научни и теоретски проекти, но особено во редовите на бескомпромисната левица, неговото сеќавање и пример ќе останат незаборавни.

Одбрани дела од Бицакис

• Physics and Philosophy (Физика и филозофија), Section publications, Атина 1965, стр. 400 (под псевдоним: Костас Политис)
• The Being and the Becoming (Битието и станувањето), ур. И. Захаропулос, Атина 1965 и 2000 (под псевдоним: Костас Политис). ISBN 978-960-227-338-8
• Physique contemporaine et matérialisme dialectique (Современа физика и дијалектички материјализам), Éditions Sociales, Париз 1973 – грчко издание: Dialectic and Modern Physics (Дијалектика и современа физика), И. Захаропулос, Атина 1974, 1990 [преводи: италијански, унгарски, шпански, португалски и јапонски]
• La nature dans la pensée dialectique (Природата во дијалектичката мисла), Éditions Sociales, Париз 1974 – грчко издание: Nature in Dialectic Philosophy (Природата во дијалектичката филозофија), Modern Epoch, Атина 1975, 1989
• Le problème du déterminisme en physique (Проблемот на детерминизмот во физиката) [државна дисертација], Париз 1976
• The conceptual foundations of Quantum Engineering (Концептуалните основи на квантното инженерство), Атина 1979
• Theory and Practice (Теорија и пракса), Gutenberg, Атина 1980, 1986. ISBN 978-960-010-746-3
• Les Potentialités du minime (Потенцијалите на минимумот) – грчка верзија: The dynamics of the minimum (Динамиката на минимумот), И. Захаропулос, Атина 1979, 1984, 1987 [превод: италијански]
• Philosophy of Man (Филозофија на човекот), И. Захаропулос, Атина 1980, 1981; Gutenberg, Атина 1991. ISBN 978-960-010-286-4
• Physique et Matérialisme (Физика и материјализам), Éditions Sociales, Париз 1983 [преведено на унгарски]
• Karl Marx, the Theoretician of the Proletariat (Карл Маркс – теоретичарот на пролетаријатот), Gutenberg, Атина 1983. ISBN 978-000-010-301-7
• What is Philosophy (Што е филозофија), Modern Times, Атина 1984, 1985
• Ideological (Идеолошки), Gutenberg, Атина 1986
• Rupture or Incorporation? (Прекин или интеграција?), Modern Era, Атина 1989
• A ghost is hovering (Еден дух лебди), Stahy, Атина 1992. ISBN 978-960-675-063-2
• The evergreen tree of knowledge (Вечното дрво на знаењето), Stahy, Атина 1995. ISBN 978-960-325-611-3
• Le nouveau Réalisme Scientifique (Новиот научен реализам), L’Harmattan, Париз 1997 – грчко издание: Gutenberg, Атина 1999. ISBN 978-960-01–17-0
• Einstein’s Demon (Демонот на Ајнштајн), Gutenberg, Атина 2000. ISBN 978-960-01-829-3
• Genes of the Future (Гените на иднината), Proskinio, Атина 2001. ISBN 978-960-705-787-787-7
• Roads of Dialectics (Патишта на дијалектиката), AGRA, Атина 2003. ISBN 978-960-325-501-7
• The Wars of the New Order (Војните на новиот поредок), Proskinio, Атина 2005. ISBN 978-960-831-827-4
• The evolution of the theories of Physics (Еволуцијата на теориите во физиката), Daedalus, Атина 2008. ISBN 978-960-227-373-9
• From the fire in the pulpit (Од огнот на амвонот), Topos, Атина 2009. ISBN 978-960-6863-40-0
• Matter and Spirit (Материја и дух), AGRA, Атина 2011. ISBN 978-960-325-919-0
• Human Nature and Communism (Човечката природа и комунизмот), Topos, Атина 2013. ISBN 960-499-078-0